Có những thành phố, khi đêm xuống, không hề yên tĩnh như lẽ thường của trời đất. Trái lại, nó bừng sáng lên, náo nhiệt, rộn ràng và vội vã. Người ta gọi đó là biểu tượng của hiện đại, của kinh tế đêm, của sự tận dụng tối đa thời gian để phát triển. Những khu phố ẩm thực, chợ đêm, cửa hàng tiện lợi, quán cà phê mở đến sáng… tất cả trở thành minh chứng cho một thế giới không ngủ, một xã hội không dừng lại, một nền kinh tế luôn vận động.
Thoạt đầu, điều đó có vẻ đáng ngưỡng mộ. Bởi vì nó mở ra cơ hội cho lao động nghèo kiếm sống, cho khách du lịch được trải nghiệm, cho giới trẻ có nơi tiêu khiển. Nó được nhìn như sự khai phóng, giải thoát con người khỏi khuôn mẫu làm ngày nghỉ đêm. Nhưng nếu lặng lại một chút, để quan sát kỹ hơn dòng người đang đi, ánh mắt họ đang nhìn, bước chân họ đang bước, thì có lẽ, một câu hỏi sẽ hiện lên: rốt cuộc, chúng ta đang sống thêm hay chỉ đang trôi dạt thêm một đoạn trên dòng chảy không điểm dừng?
Kinh tế đêm, về mặt lý thuyết, là sự mở rộng thời gian hoạt động kinh tế. Nhưng trên thực tế, nó cũng đồng nghĩa với sự đánh đổi. Đánh đổi sức khỏe, sự nghỉ ngơi, và đôi khi là cả đời sống tinh thần. Những người làm phục vụ đến rạng sáng, không có cơ hội ăn tối cùng gia đình. Những tài xế chạy xe xuyên đêm, đánh đổi giấc ngủ lấy vài chục nghìn đồng. Những công nhân xếp hàng chờ tăng ca, ánh mắt ráo hoảnh không còn phân biệt nổi đó là đêm hay ngày. Và phía sau những khu buôn bán sầm uất là cả một tầng lớp âm thầm tiêu hao mình như ngọn đèn dầu cháy trong lặng lẽ.
Từ bao giờ con người tự hào vì không ngủ? Từ bao giờ ánh sáng nhân tạo trở thành biểu tượng của sự phát triển? Từ bao giờ giấc ngủ – điều tưởng chừng cơ bản nhất – lại trở thành xa xỉ? Người ta bảo rằng kinh tế đêm là sự thích ứng, là năng động, là xu thế của các đô thị lớn. Nhưng ít ai tự hỏi: có phải vì ban ngày đã quá mỏi mệt, nên đêm là khoảng trống còn lại để tiếp tục mưu sinh?
Không ai phủ nhận những cơ hội mà kinh tế đêm mang lại. Nhưng cũng không thể nhắm mắt trước những hệ lụy âm thầm. Cơ thể con người không phải cỗ máy. Mỗi đêm trắng qua đi là một ngày kiệt quệ. Mỗi bữa ăn vội vàng lúc nửa đêm là một nhát búa gõ vào bức tường sức khỏe. Và mỗi vòng xoáy kiếm tiền trong đêm là một lần đánh rơi sự kết nối với nội tâm.
Có những người sống cả đời mà không biết ban đêm có mùi gì. Họ chỉ thấy ánh đèn, nghe tiếng nhạc, cảm nhận hơi người. Họ không còn nhìn lên bầu trời, không còn biết trăng đã tròn hay chưa, không còn nghe tiếng lá xào xạc hay tiếng côn trùng khe khẽ vọng. Trong cuộc sống bị công nghiệp hóa đến từng giờ giấc, đêm không còn là lúc để quay về bên trong, mà chỉ là phần tiếp nối của sự bận rộn.
Có lẽ không cần phản đối. Bởi vì phản đối không khiến bánh xe phát triển dừng lại. Nhưng có thể tự hỏi: ta đang góp phần vận hành nó như thế nào, và điều đó khiến tâm hồn ta trở nên ra sao? Có thể không ai cấm bạn thức đêm để làm giàu, nhưng có thể chính bạn đang đánh đổi sự tĩnh lặng quý giá nhất mà một kiếp người có thể chạm đến. Có thể bạn kiếm được nhiều hơn khi thành phố lên đèn, nhưng bạn cũng mất dần khả năng sống chậm, sống đủ, sống có chiều sâu.
Người ta thường nói đến ánh sáng như biểu tượng của hy vọng, nhưng không phải thứ ánh sáng nào cũng mang lại bình yên. Có những ánh sáng lấp lánh mà bên trong nó là cơn bão của dục vọng, của tiêu thụ, của phô bày. Và có những bóng tối nhẹ nhàng, nơi ta có thể nghe lại tiếng thở của chính mình, cảm nhận sự hiện hữu của thân thể và chạm vào sự thật giản đơn nhất: rằng cuộc sống không nhất thiết phải ồn ào mới là sống.
Giữa thành phố rực sáng, vẫn có những căn nhà nhỏ tắt đèn sớm. Vẫn có người chọn đi ngủ lúc chín giờ tối, không vì nghèo khổ mà vì đủ. Không vì lạc hậu mà vì hiểu rằng, đêm không chỉ là khoảng thời gian nối dài của ngày, mà là một thế giới riêng – thế giới của nghỉ ngơi, của trở về, của thinh lặng.
Nếu một ngày nào đó, chúng ta thôi đánh đồng thức khuya với năng động, thôi ngợi ca sự tiêu thụ vô độ là tiến bộ, thôi lấy đông đúc làm thước đo cho sự phát triển, thì có lẽ, đêm sẽ lại được trả về đúng nghĩa của nó: một khoảng lặng để thân tâm nghỉ ngơi, để thành phố thở chậm lại, để con người có cơ hội chạm vào chính mình – dù chỉ là trong khoảnh khắc.
Không cần lên tiếng phản đối. Chỉ cần dừng lại và tự hỏi: mình đang sống, hay đang bị cuốn đi?
——–
With Metta
TT